Staart- en maneneczeem

Het is een allergische reactie op het speeksel van muggen, met name Cullicoides (kriebelmuggen of knutten). De muggen zijn het meest actief tijdens zonsopkomst/-ondergang en overleven bij een omgevingstemperatuur vanaf 13°C en voldoende hoge luchtvochtigheid. Hierdoor is het een seizoensgebonden probleem. Het wordt in bepaalde regio’s zoals Brabant en delen van Gelderland het meest gezien en de laagste frequentie van voorkomen in Noord Holland en de Wadden.

Bij welke paarden komt het voor?

SME treedt met name op bij paarden in de wei, waarbij  het opvallend is dat vaak maar één of enkele dieren in de groep er last van hebben. De aandoening kan bij ieder ras, ieder geslacht en op elke leeftijd voorkomen. De frequentie van voorkomen en de ernst nemen toe als het paard ouder wordt. Pony’s hebben vaker last van SME dan paarden. Hiervoor zijn twee verklaringen: pony’s worden vaker in de wei gehouden dan paarden en er is sprake van een erfelijke factor. Naast omgevingsfactoren speelt dus ook erfelijkheid een belangrijke rol. De aandoening komt meer voor bepaalde rassen en families. Rassen met een grote gevoeligheid zijn Friezen (18% van de Friezen heeft SME), koudbloeden, Fjorden, Tinkers, Welsh pony’s, New Forest pony’s, IJslanders en Haflingers.

Symptomen

De problemen beginnen met veel jeuk en kleine bultjes, waarna huidverwondingen kunnen ontstaan als gevolg van het schuren. De meest voorkomende verwondingen zijn schaafplekken, korsten en kale plekken. De huid kan verdikt raken en er kunnen veranderingen in de pigmentatie optreden. Opvallend is de kaal geschuurde staart en afgeschuurde manen, maar het kan ook vookomen dat het dier de onderkant van de buik helemaal heeft open geschuurd. De aangedane huid is erg gevoelig. Wanneer het probleem jaarlijks terugkeert, kan dit leiden tot een blijvend verdikte, geribbelde huid met kale plekken. Soms treedt een secundaire infectie met staphylococcen op, waardoor de jeuk nog kan verergeren.

Door de heftige jeuk zullen de paarden zichzelf krabben en bijten,  en schuren tegen voorwerpen in de omgeving. Dit kan leiden tot gedragsveranderingen zoals angst en nervositeit. Het kan tevens leiden tot verminderde eetlust. Door de verwondingen en het tijdelijk minder eten kan het voorkomen dat de paarden tijdelijk ongeschikt zijn om te rijden.

Diagnose SME

De diagnose insectenovergevoeligheid wordt gesteld op basis van de ziektegeschiedenis, klinische symptomen, het uitsluiten van andere oorzaken en het effect van de therapie. Opvallend hierbij is met name de typische verdeling over het lichaam, de heftige jeuk, het seizoensgebonden voorkomen en het vaker voorkomen bij bepaalde rassen en families. Ook het feit dat de aandoening niet infectieus is, is een belangrijk gegeven voor het stellen van de juiste diagnose.  Er zijn momenteel nog geen betrouwbare diagnostische onderzoeken, zoals bloed onderzoek of huidbiopt, voor handen om de diagnose definitief vast te stellen.

Voorkomen

De beste manier om problemen te voorkomen, is ervoor te zorgen dat paarden niet blootgesteld worden aan de muggen. Dit kan op verschillende manieren bereikt worden:

• Paarden opstallen tijdens de zwermtijd van de insecten. Aangezien de muggen met name tijdens zonsopkomst en –ondergang actief zijn, is het verstandig de paarden op deze momenten binnen te houden.
• Een ventilator in de stal hangen. Cullicoides zijn slechte vliegers, een ventilator kan een effectieve bijdrage leveren aan het buitenhouden van de muggen.
• De broedplaatsen van de muggen verwijderen. Dit houdt in dat mest regelmatig verwijderd moeten worden en dat geprobeerd moet worden om plaatsen met stilstaand water en rottende vegetatie zo veel mogelijk te mijden.
• Het gebruiken van vliegendekens. Belangrijk is hierbij om al voor de eerste problemen optreden de deken op te leggen, aangezien de paarden anders mogelijk de deken kapot schuren.
• Gebruik maken van insecten werende middelen en insecticiden. Pour-on’s met als werkzame stof permethrin,lijken tot goede resultaten te leiden. Ook de oorlabels voor koeien lijken bij een aantal paarden effect te hebben. Deze labels kunnen aan het halster bevestigd of in de staart gevlochten worden. De werkzame stof (permethrin) wordt bij contact met de huid afgegeven en vervolgens met het huidvet over vrijwel het hele lichaam verdeeld. Er zijn aanwijzingen dat het belangrijk is dat repellents en insecticide sprays worden aangebracht op het paard wanneer de huid koel en droog is. Dit vermindert de kans op het ontwikkelen van overgevoeligheidreacties voor deze producten, omdat zo de absorptie door de huid wordt verminderd.
• Het paard verplaatsen naar een andere omgeving. Aangezien er in bosrijke omgeving meer problemen gezien worden dan in de buurt van de zee, kan het een overweging zijn het paard te verhuizen.
• Daarnaast kunnen fokkerijmaatregelen een belangrijke rol spelen in de preventie van SME.

Behandeling

Het lokaal behandelen van de aangedane plekken kan ook een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van de klachten. De huid regelmatig wassen met een verzachtende shampoo of insmeren met zalf houdt de huid zacht, verwijdert de korsten en schilfers en vermindert de jeuk. Wanneer de verwondingen geïnfecteerd zijn, kunnen ze eenmalig gewassen worden met desinfecterende shampoo.

Wanneer een combinatie van bestrijden van muggen en behandeling van de aangedane plekken niet tot voldoende resultaat leidt, kan een systemische behandeling tegen de jeuk worden ingesteld. Hiervoor worden glucocorticosteroiden gebruikt. Het beste kunnen tabletten gebruikt worden die eenmaal daags gegeven moeten worden. Zodra de jeuk afneemt, kan de dosering afgebouwd worden tot de laagst mogelijke werkzame dosering om de dag. Belangrijk hierbij blijft nog steeds het bestrijden van insecten.

Enting

Naast bovenstaande behandelmethoden kan het paard geënt worden tegen schimmel. Deze enting geeft bij een deel van de paarden een goed resultaat bij voorkomen van SME.